Osoby zatrudnione bezpośrednio w produkcji w gospodarstwie rybackim powinny być przeszkolone w zakresie dobrostanu ryb.

Dobrostan ryb jest nie tylko celem hodowcy, wynikającym z Jego pozytywnego stosunku do wykonywanej działalności, zapewniającym odpowiednią jakość procesu produkcji ryb oraz produktu końcowego. Nie jest także jedynie założeniem ogólno-etycznym. Zachowanie dobrostanu stało się wymogiem prawnym dotyczącym np. zwierząt gospodarskich utrzymywanych przez człowieka. Wymagania, co oczywiste, nie kształtują się jednolicie, lecz uwzględniają za każdym razem specyfikę gatunku zwierzęcia oraz przyjętej metody chowu / hodowli. W przypadku ryb, podstawowymi wymaganiami dobrostanowymi są zagęszczenie, rodzaj i dostępność karmy, stosowanie metod chowu umożliwiających nieskrępowane funkcjonowanie zwierzęcia w środowisku fermowym. Adaptacja metody chowu do biologii i naturalnych przystosowań ryb produkowanych gatunków ma miejsce w większości metod chowu, jakie są wykorzystywane. Dzięki temu osiągany jest wzrost, zachowane są odpowiednie warunki zdrowotne i zdolność do rozrodu, czyli ekspresja najważniejszych cech specyficznych dla gatunku ryb.

Celem zapewnienia dobrostanu ryb wszelkie manipulacje nimi należy ograniczać do niezbędnego minimum, wynikającego z charakteru produkcji. Manipulacje należy wykonywać z zachowaniem należytej ostrożności, bez narażania ryb na nieuzasadniony stres.

Wolność od stresu jest jednym z podstawowych założeń zachowania dobrostanu. Z tego względu wiele uwagi należy poświęcać sposobom postępowania z rybami. Unikanie niezuzasadnionego przerybiania stawu / zbiornika, zadawanie karmy w sposób umożliwiający wszystkim rybom równoczesny kontakt z karmą, unikanie zbędnego płoszenia, prowadzenie manipulacji w sposób skracający do minimum przebywanie ryb poza środowiskiem wodnym, dbałość o stabilną, wysoką jakość tego środowiska, to przykłądy działań ograniczających stres u ryb. Pamiętać także należy, że wiele stresu mogą wywołać działania kłusownicze i nadmiernie rozbudowane populacje zwierząt rybożernych, zwłaszcza ptaków o stadnym charakterze polowania. Dlatego też, działania związane z ochroną gospodarstwa rybackiego przed kłusownictwem i drapieżnictwem, to nie tylko wymóg ekonomiczny, lecz w dużej mierze także zmierzający do zapewnienia rybom odpowiedniego poziomu dobrostanu.

Narzędzia i zbiorniki transportowe używane do prac manipulacyjnych nie mogą powodować uszkodzeń ciała ryb. Należy dostosować je do wielkości odławianych ryb, charakteru prowadzonych manipulacji, systematycznie konserwować, myć i dezynfekować.

Oczywiste jest, ze uszkodzenia mechaniczne mogą bezpośrednio zagrażać życiu ryb, lecz także nawet drobne skaleczenia skóry, czy płetw, stanowią otwarcie wrót zakażenia dla mikroorganizmów, które mogą przyczynić się do problemów zdrowotnych ryb. Z tego powodu, narzędzia, naczynia manipulacyjne oraz baseny transportowe powinny mieć gładką powierzchnię (w przypadku basenów powierzchnię wewnętrzną) wolną od zadziorów i elementów mogących potencjalnie zagrażać rybom. Wilgotne środowisko, nawet bez obecności ryb sprzyja utrzymywaniu form przetrwalnikowych mikroorganizmów zagrażających rybom. Z tego powodu, niezbędne staje się utrzymywanie wysokiego poziomu higieny sprzętu i narzędzi. Podstawowymi sposobami na jego zapewnienie są procesy mycia i dezynfekcji. Zasadą powinno być wykonywanie ich po każdym użyciu, z zapewnieniem odpowiedniej dokładności, z zastosowaniem szerokiego spektrum dostępnych środków. Pamiętać jednak należy, że czynności mycia i dezynfekcji powinny być wykonywane w wyznaczonym do tego celu miejscu. Dla własnej pewności, a także jako potwierdzenie dla ewentualnych działań kontrolnych, powinno się prowadzić prosty rejestr czynności mycia i dezynfekcji, zorganizowany nawet w postaci cienkiego zeszytu, w którym znajdą się informacje o dacie każdorazowego wykonania czynności, rodzaju zastosowanego środka dezynfekcyjnego oraz podpisu osoby wykonującej. [zał.: wzór rejestru]

Baseny transportowe powinny być wyposażone w system natleniania (ewentualnie napowietrzania), celem zapewnienia dobrostanu przewożonych ryb. Transport ryb powinien odbywać się pod nadzorem osoby posiadającej wiedzę i doświadczenie w tym zakresie.

Tlen jest jednym z najważniejszych czynników warunkujących życie ryb, ich wzrost, zdrowie i samopoczucie. Dostępność tlenu w środowisku naturalnym jest warunkowana intensywnością fotosyntezy (stawy karpiowe) lub procesów mechanicznych przed wprowadzeniem wody do zbiornika (baseny pstrągowe). W basenach transportowych, w których dodatkowym czynnikiem obciążającym jest zagęszczenie ryb, konieczne jest wprowadzenie tlenu bądź poprzez napowietrzanie wody, bądź dzięki wprowadzanie do wody czystego tlenu w postaci gazowej. Rodzaj zastosowanej technologii zależeć będzie przede wszystkim od specyficznych wymagań ryb. Transport pstrągów z reguły ma miejsce z zastosowaniem czystego tlenu. Dla krótkodystansowego, kilkunastominutowego transportu ryb karpiowatych, z reguły wystarcza napowietrzanie, natomiast przy dłuższym transporcie liczonym w godzinach stosuje się czysty tlen.

Woda wykorzystywana do transportu ryb powinna mieć temperaturę, zawartość tlenu oraz jakość odpowiednią dla danego gatunku ryb.

Wymaganie to rzutuje m.in. na sposób natleniania wody. Stosując techniki napowietrzające, z uwagi na koncentrację tlenu w powietrzu wynoszącą około 21%, natlenienie do wyższych wartości, zwłaszcza w wyższej temperaturze jest niemożliwe. Dlatego też, najbardziej zalecanym sposobem natleniania wody jest korzystanie z czystego tlenu. Monitorowanie skuteczności natleniania realizuje się poprzez kontrolę instrumentalną, bądź też obserwację zachowania ryb (brak objawów niedoboru tlenu w postaci tzw. „dzióbkowania”). Utrzymanie odpowiedniej dla gatunku temperatury wody, osiągane jest poprzez napełnienie basenów dysponujących odpowiednim poziomem izolacji wodą o wymaganej temperaturze. W przypadku szczególnie niesprzyjających warunków atmosferycznych podczas transportu wielogodzinnego, może okazać się konieczne skorzystanie z systemu regulacji (podgrzewania lub ochładzania) temperatury wody w basenach transportowych.

Hodowcy ryb powinni prowadzić i przechowywać dokumentację dotyczącą przewozu ryb poza obręb gospodarstwa, zawierającą w szczególności informacje o gatunku, ilości i pochodzeniu transportowanych ryb oraz miejscu docelowym transportu.

Stosowanym niegdyś dokumentem zapewniającym identyfikowalność każdej partii ryb opuszczającej teren gospodarstwa, był tzw. Handlowy Dokument Identyfikacyjny (HDI). Obecnie nie jest on wymagany jako dokument określony wzorem, jednakże podstawowe informacje, takie jak wymienione w punkcie 20, uzupełnione o unikalną cechę (identyfikator) każdej partii ryb, powinny się w zapisach znajdować. Zapisy takie wypełniają wymogi identyfikowalności produktu, którym są ryby. Umożliwia to w każdym przypadku odtworzenie losów i drogi przemieszczania ryb, szczególnie w przypadku ewentualnych sytuacji spornych. Wymagane zapisy umożliwiają także szybką analizę dróg rozprzestrzeniania się chorób.

Obiekty stawowe typu karpiowego powinny być wyposażone w stałe lub ruchome urządzenia umożliwiające odpijanie ryb po odłowach, manipulacjach, transporcie itp. pracach.

Tzw. „odpijanie ryb”, to proces, który powinien być stosowany w każdym przypadku, kiedy mogło dojść do chwilowego zaburzenia warunków optymalnych, opisanych dla danego gatunku. Szczególne znaczenie ma w przypadku odłowów i manipulacji ryb w gospodarstwach stawowych, w których odłów związany jest z manipulacjami poziomem wody, wywołującymi unoszenie zawiesiny zalegającej na dnie stawu. Skutkiem działań jest naniesienie osadu zawiesiny na listki skrzelowe oraz czasowe pogorszenie warunków tlenowych. Z tego powodu, stosuje się tzw. „odłówki”, w postaci stałych, odrębnych zbiorników poza stawem, bądź tez urządzeń mobilnych, w postaci czasowych przegród stawianych na kanałach prowadzących wodę w gospodarstwie, bądź też mobilnych urządzeniach przemieszczanych wraz z pozostałym sprzętem odłowowym. Każdorazowo, czynnikiem koniecznym jest jednak doprowadzenie do odłówki dopływu świeżej, pozbawionej zawiesiny, dobrze natlenionej wody. Wówczas, odłowione ryby pozostają w odłówce na czas niezbędny dla oczyszczenia listków skrzelowych i uzupełnienie deficytu tlenu w organizmie.

System produkcji należy dostosować do istniejących uwarunkowań wodnych i termicznych.

Na etapie planowania rozpoczęcia produkcji, budowy obiektów i ich organizacji, konieczna jest szczegółowa wiedza odnośnie wymagań środowiskowych ryb, które maja być produkowane w gospodarstwie. Wiedza ta obejmuje zakresy tolerancji odnoszące się do poszczególnych parametrów. Ryby reofilne, „prądolubne”, źle będą funkcjonować w środowisku wód stojących i odwrotnie, ryby preferujące środowiska stagnujące nie akceptują intensywnego przepływu. Gatunki zimnolubne i ciepłolubne prezentują odmienne preferencje termiczne i tlenowe. Z tego powodu, określenie typu gospodarstwa powinno być przeprowadzone na początku procesu planowania. Oczywiście, jeżeli temperatura wody pozwoli, możliwe jest przekształcenie gospodarstwa w inny typ, jednakże zwykle pociąga to za sobą koszty porównywalne z budową określonego typu gospodarstwa od nowa, a często nawet większe.

W celu zapewnienia hodowanym rybom optymalnych warunków wzrostu oraz zachowania ich dobrostanu, stawy należy przygotowywać do produkcji w sposób właściwy dla gatunku i kategorii wiekowych ryb. W trakcie cyklu produkcyjnego należy terminowo przeprowadzać zabiegi hodowlano-produkcyjne.

Każdy gatunek ryb prezentuje określone, specyficzne wymagania. W obrębie gatunku także występuje zróżnicowanie specyficzne dla wieku, czy wielkości ryb. Nie występuje zbyt wiele uniwersalnych działań, zatem odpowiednie, bazujące na wiedzy przygotowanie personelu obsługującego ryby ma istotne znaczenie dla osiągania zakładanych efektów.

Ugorowanie rybackie stawów dopuszcza się w sytuacji: braku wody, przeznaczenia stawu do remontu, zwalczania chorób ryb, prowadzona jest gospodarka przemienna, nastąpiła awaria urządzeń hydrotechnicznych, zachodzi ryzyko przerwania grobli.

Współcześnie prowadzona gospodarka stawowa opiera się na umiejętnym wykorzystaniu warunków troficznych stawu, a także jego pełnym wykorzystaniu. Okresowo pojawiające się osuszenie dna, głównie po zakończeniu odłowu ryb połączonego z opuszczeniem wody w misie stawowej, pozwala na zapewnienie właściwych warunków dla mineralizacji nagromadzonej w dnie materii organicznej. Produkty mineralizacji stanowić będą zaczyn nawozowy na początku kolejnego sezonu. W dobrze prowadzonym gospodarstwie nie występuje stosowane niegdyś ugorowanie. Wyjątkiem mogą być wymienione w pk-cie 24 okoliczności.

Hodowca powinien kontrolować podstawowe parametry fizyczne i chemiczne wody (temperaturę, ilość rozpuszczonego tlenu, odczyn pH) zasilającej oraz nagromadzonej w stawach. W przypadku podejrzenia zatrucia wody należy przeprowadzić jej badania w akredytowanym laboratorium.

Zapewnienie właściwych warunków hydrochemicznych wody dla ryb jest podstawowym czynnikiem warunkującym osiąganie zakładanych celów produkcyjnych i hodowlanych. Zaburzenia w tym obszarze sprzyjają występowaniu problemów funkcjonalnych, zdrowotnych, a w ekstremalnym wymiarze, śmierć obsady. Podstawowym jednak czynnikiem musi być świadomość aktualnie panujących warunków. Drogą jest okresowe (zależne od warunków) monitorowanie podstawowych parametrów. Zwykle, w obiektach nowych, częstotliwość czynności monitorujących jest większa i zmniejsza się w miarę stabilizacji funkcjonalnej obiektu. Sposoby odreagowania obejmować natomiast będą: różnicowanie karmienia, zmiany w intensywności przepływu wody, napowietrzanie lub natlenianie wody, wapnowanie, etc., i zależne będą od zakresu stwierdzanych w procesie monitorowania zaburzeń.

W celu zapewnienia dobrostanu i bezpieczeństwa zdrowotnego ryb, hodowcy powinni stosować racjonalne dla danego gatunku gęstości obsad. Ustalając maksymalne gęstości obsad hodowca powinien dostosować je do istniejących warunków środowiskowych.

Właściwe zagęszczenie obsady ryb pozwala w pełni wykorzystać potencjał obiektu produkcyjnego i zapewnić równocześnie odpowiednie poziom dobrostanu ryb. Sposób obliczania gęstości obsady za każdym razem uwzględnia naturalne preferencje ryb (stadny lub indywidualny tryb życia), ich wymagania tlenowe korelowane z możliwością zaopatrzenia w tlen, jak również wiek i wielkość ryb. Nieuzasadnione zwiększanie zagęszczenia obsady prowadzi do zagrożenia wystąpieniem problemów fizyko-chemicznych oraz wynikających ze zbyt intensywnego wyczerpywania tzw. naturalnej bazy pokarmowej (w stawach).

W stawach typu karpiowego należy tak dobierać obsady minimalne, aby zapobiegać zarastaniu i degradacji stawów. Użytkownik rybacki powinien ustalać takie obsady indywidualnie dla każdego stawu, uwzględniając wydajność naturalną obliczaną na podstawie dokumentacji hodowlanej lub szacowaną na podstawie tabel.

Niedoszacowanie wielkości zagęszczeń obsady prowadzi do niepełnego wykorzystania istniejących warunków, czego skutkiem są gorsze wyniki ekonomiczne prowadzonego chowu i – w przypadku stawów karpiowych – przyspieszenie sukcesji roślinności w stawach, a w dłuższej czasowo perspektywie, postępującej ich degradacji. Skutkiem w tym przypadku będzie zwiększenie nakładów remontowych w przypadku zamiaru odzyskania pierwotnej produktywności. Powodem pogarszania się stanu stawów karpiowych przy niedoszacowaniu wielkości obsad jest zmniejszenie presji karpi na dno stawu, zwiększenie przejrzystości wody, stworzenie lepszych warunków świetlnych dla wyrastającej z dna stawów roślinności.

W obiektach chowu i hodowli ryb należy stosować zabezpieczenia ograniczające niekontrolowaną migrację ryb.

Ochrona obsady ryb przed zagrożeniami z zewnątrz obejmuje także ograniczenie lub – o ile możliwe – całkowite odcięcie dostępu obcych gatunków, które mogą napływać do obiektu chowu / hodowli wraz z doprowadzaną wodą. Skutki ich obecności mogą być wielorakie, od konkurencji o zasoby i pokarm, poprzez bezpośrednią presję w postaci drapieżnictwa, aż do wektorowego przemieszczania chorób. Z drugiej strony, w większości przypadków, obiekty chowu i hodowli stanowić mogą dla środowiska naturalnego specyficzne zagrożenie biologiczne, przejawiające się w presji, jaka uciekinierzy z obiektów produkcyjnych wywierać mogą na pozostałe gatunki, żyjące w rzekach. Skutkiem może być głęboka przebudowa lub wręcz destrukcja ustabilizowanych relacji międzygatunkowych, jakie się w obrębie naturalnych populacji organizmów wytworzyły. Z tego powodu, na doprowadzeniach do i odprowadzeniach wody z obiektów chowu / hodowli, stosuje się różnego rodzaju urządzenia uniemożliwiające migrację ryb i innych organizmów do i z tych obiektów. Zwykle stosowane są mechaniczne przegrody w postaci krat lub sit umieszczanych w kanałach prowadzących wodę, znacznie rzadziej natomiast przegrody akustyczne, czy elektryczne.

Należy dbać o utrzymanie stawów we właściwej kulturze produkcyjnej poprzez ich systematyczne i terminowe napełnianie, odwadnianie, osuszanie, nawożenie, wapnowanie, uprawę dna, dezynfekcję i inne zabiegi hodowlano-produkcyjne.

 
Tzw. „kultura produkcyjna” to nic innego, jak wypracowane wielowiekowym doświadczeniem czynności, prowadzące do optymalnego wykorzystania obiektu. Niedotrzymywanie wymogów jest tutaj przyczyną późniejszych zaburzeń, wywołujących w stawach zmiany dysfunkcyjne, uniemożliwiające w końcowym efekcie prowadzenie chowu. Cykliczny, pulsacyjny charakter działań i czynności warunkuje wieloletnia stabilizację stawu, jako swoistego, samoodtwarzalnego bioreaktora, którego podstawową cechą jest cykliczność przemian materii i energii. Przemian, prowadzących do osiągania produkcji ryb na zamierzonym poziomie.

W przypadku stawów typu karpiowego należy zapobiegać nadmiernemu rozwojowi wynurzonej roślinności wodnej, a po uzyskaniu stosownej zgody usuwać także drzewa i krzewy rosnące w misach stawowych lub na groblach.

Nadmiernie rozwinięta roślinność wynurzona ogranicza powierzchnię dna dostępną karpiom. Co więcej, utrzymywanie takiego stanu przez dłuższy czas powoduje tzw. „wierzchowacenie”, czyli wypłycanie stawu, co jest bez wątpienia zjawiskiem niekorzystnym, ponieważ w ekstremalnym wymiarze prowadzi do całkowitego zaniku wszystkich funkcji stawu, w tym także ogólnoprzyrodniczych. Przybierająca taki wymiar sukcesja prowadzi bowiem do zastępowania zróżnicowanych środowisk stawowych monokulturą trzcin, z postępującym lądowaceniem oraz zmianą stosunków wodnych w środowisku. Utrzymywanie natomiast rosnących w stawie lub na groblach zadrzewień i zakrzewień, prowadzi do postępującej fizycznej destrukcji infrastruktury. Korzenie, przerastając dno i groble powodują zwiększanie wycieków wody oraz w konsekwencji możliwe zagrożenie wystąpieniem katastrofy budowlanej w przypadku rozmycia grobli czołowych wodą przeciekającą pustkami korzeniowymi oraz wzdłuż korzeni żywych. Niekorzystne z punktu widzenia przebiegu procesu fotosyntezy glonów planktonowych jest także zacienianie powierzchni stawu przez korony rosnących drzew i szpalery krzewów. Wreszcie, co także nie jest bez znaczenia, porastające dno i groble drzewa i krzewy stanowią potencjalne siedlisko ptaków rybożernych, wywierających ograniczający wpływ na produktywność ekosystemów stawowych i pogarszających ekonomiczne efekty prowadzonego chowu.

Usuwanie roślinności wynurzonej należy prowadzić, w miarę możliwości, poza okresem lęgowym ptaków. Jeżeli działania takie nie przynoszą efektów, należy stosować wykaszanie „pod wodą” w okresie wiosenno-letnim.

Wynurzona roślinność stawowa w okresie wegetacji stanowi atrakcyjne siedlisko dla ptaków, wykorzystujących ją jako podłoże i miejsce dla tworzenia gniazd. W zdecydowanej większości, poza nadmiernie rozbudowanymi populacjami łabędzia niemego i perkoza dwuczubego, są to gatunki nie wywierające szkodliwego wpływu na gospodarkę rybacką lub też których wpływ na nią ma charakter niewielki w porównaniu z migrującymi stadami ptaków radykalnie rybożernych. Ograniczanie rozwoju tej roślinności opisano wcześniej jako konieczność, jednakże ze względów etycznych, likwidacja roślinności połączona z efektem w postaci niszczenia zasiedlonych gniazd nie powinna mieć miejsca.

Do karmienia ryb należy stosować pasze o jakości i wielkości odpowiedniej dla danego gatunku i wieku. Pasza powinna zapewniać rybom właściwe odżywienie, kondycję i zdrowie.

Skład paszy skarmianej rybami, ma w założeniu stanowić podstawę ich wzrostu i funkcjonowania (mieszanki paszowe kompletne) lub być uzupełnieniem pokarmu naturalnego w składniki deficytowe (mieszanki paszowe uzupełniające, zboża). Powinnością producenta i hodowcy jest więc właściwy dla gatunku ryb, stosowny do ich wieku lub wielkości oraz wynikających stąd potrzeb, dobór pasz. Oprócz składu komponentowego lub chemicznego, niezmiernie istotnym czynnikiem jest dobór wielkości cząstek oferowanych pasz. Cząstki zbyt duże nie będą mogły być przez ryby pobrane, cząstki zbyt małe niepotrzebnie obciążą środowisko wodne z powodu szybkiego wymywania składników oraz ewentualnego braku zainteresowania nimi ze strony ryb.

Należy systematycznie kontrolować wyjadanie zadawanej rybom paszy. W gospodarstwach karpiowych wskazane jest wyznaczenie w tym celu karmisk.

Obserwacja stopnia wyżerowania zadawanej paszy jest, poza składem pasz i wielkością cząstek, kolejnym czynnikiem istotnym dla osiągania oczekiwanego efektu produkcyjnego. Niedokarmienie ryb nie pozwala im na osiąganie możliwego do osiągnięcia tempa wzrostu, stwarza zagrożenie wystąpieniem deficytów pokarmowych i może osłabiać ich system odpornościowy. Z drugiej strony, przekarmianie ryb nie wywołuje spodziewanego zwiększenia przyrostów, a jedynie niepotrzebnie obciąża środowisko wodne i przywabia potencjalnych konkurentów pokarmowych. W gospodarstwach pstrągowych, kontrola wyżerowania paszy odbywa się poprzez bezpośrednią obserwację żerujących ryb oraz stopnia ich zainteresowania paszą. W stawowych gospodarstwach karpiowych kontrola wyżerowania odbywa się poprzez fizyczną obserwację cząstek paszy unoszących się w toni wodnej w obrębie tzw. karmiska, po ich poruszeniu w toni wodnej przez osobę kontrolującą. Zasada podstawową jest unikanie karmienia w przypadku niepełnego wyżerowania uprzednio zadanej porcji paszy.

Efektywność karmienia powinna być weryfikowana poprzez systematycznie prowadzone połowy kontrolne, pozwalające oceniać przyrosty, kondycję i stan zdrowotny ryb.

Połowy kontrolne są metoda bezpośredniej obserwacji wzrostu i stanu zdrowotnego ryb. W przypadku stwierdzenia niepokojących objawów (zmiany w obrębie skrzeli, skóry, płetw, ogólnego wyglądu, powinny skutkować interwencją lekarza weterynarii opiekującego się gospodarstwem i w przypadkach koniecznych, wdrożeniem właściwej terapii. Pomiary przyrostów ryb pozwalają natomiast na stwierdzenie prawidłowości przyjętych założeń obsady i karmienia, jak również umożliwiają ewentualną modyfikację w celu osiągnięcia odpowiedniej wielkości ryb we właściwym czasie.